Jan Dietvorst about marieke

Over het werk Pre-remains van Marieke Coppens is in beschrijvende zin het volgende op te merken: Het werk voltrekt zich volgens een script. Het werk wordt gerealiseerd door het gebruik van toegevoegde energie in de vorm van paardenkracht. De dominante kleur is wit, de vorm van het werk is symmetrisch .De handeling is theatraal en iconoclastisch, niet verhalend maar eerder ceremonieel. In zijn boek Zin en Onzin In Filosofie, Religie en Wetenschap komt de Nederlandse filosoof en taalkundige Frits Staal tot de conclusie dat de bedoeling van rituelen vaak uitsluitend in het uitvoeren van de voorgeschreven handelingen ligt. Het doel is zijns inziens niet het afdwingen van voorspraak bij een Godheid, noch de veronderstelde uitkomst – bijvoorbeeld regen, zwangerschap of gezondheid – van een magische praktijk. De handeling is in dat opzicht zonder causaliteit en zin. De noodzaak en betekenis van het ritueel valt in zijn opvatting volstrekt samen met het volgen van de regels tijdens het afwerken van het script. In Staals beroemde weergave van een Hindoeïstisch ritueel – Agni, the Vedic ritual of the fire altar – beperkt hij zich uitsluitend tot de beschrijving van de opeenvolgende handelingen en maakt hij geen woord vuil aan de metafysische of psychologische betekenis er van. In zijn boek beweert hij elders dat het spreken van mensen niet perse informatieoverdracht tot doel heeft maar eerder moet worden vergeleken met het zingen van vogels dat zijn inziens vooral een uitdrukking van welbevinden is. Het is met ander woorden al evenzeer expressie en gedrag zonder enige zin. Het ritueel van het vuuraltaar eindigt met een brandstapel waarin alle gebruikte attributen inclusief de behuizing waarin de gemeenschap samenkomt worden vernietigd. In Pre-remains – naast sculptuur en installatie op de eerste plaats een performance van en met vier paarden – gaat het in strikte zin ook om vernietiging. Vier PK’s die min of meer gelijk zijn maar tegengesteld aan elkaar opereren vernielen de kruisvorm waarin zij stonden opgesteld en op die manier het verband dat daarvoor bestond. Het is als een wedstrijd waarin de touwen met opzet zijn gesaboteerd om uiteindelijk te breken; niemand kan de wedstrijd winnen. En juist daarom valt het op dat het centrum van Pre-Remains – het snijpunt van de richtingen waarin de krachten uitgeoefend worden – volstrekt leeg is. In analogie met de kernfysica ziet de kijker de geweldige installatie van de LHC-deeltjesversneller in Genéve maar krijgt geen beeld van datgene dat met die inspanning wordt opgewekt. Pre-remains is een kernsplitsing die veel energie kost, maar die niets stoffelijks oplevert. Ik moet inmiddels de neiging onderdrukken om ‘niets’ met een hoofdletter te schrijven.

Het is de weg en niet de bestemming, heet het in hoofdletters in de Taoïstische levensbeschouwing. Met mensen die reïncarneren als paarden (of paarden die terugkomen als mensen) zal wel iets bijzonders aan de hand zijn. Praten over God blijft hachelijk in onze geseculariseerde cultuur waarin gelovigen meestal als onredelijk voorgesteld zijn. Toch durf ik als ongelovige zonder meer te stellen dat de kerk mijn preferente tentoonstellingsmodel is. Het is een opvatting die mijn blik in deze bespreking stuurt. Het actoren van Pre-remains zijn even nauwgezet geregisseerd als zorgvuldig en uniform aangekleed. De paarden dragen kleding van dezelfde witte stof; hun PK en biomassa is daarbij nadrukkelijk tot een onderdeel van iets dat veel groter is getransformeerd. Uniformen ontdoen de drager van zijn of haar persoonlijkheid waardoor het voor de persoon in kwestie gemakkelijker wordt als vertegenwoordiger en zaakgelastigde van een algemeen belang op te treden. Geüniformeerden vertonen zoals bekend een bepaald, grotendeels voorspelbaar gedrag. De acht begeleiders in Pre-remains – vier voor de paarden, vier voor het publiek – sturen een handeling die plechtig en voornaam is; deze combinatie van verklede mensen en hun dieren in een optocht of een optreden behoort tot de oudste emblemen van onze cultuur. Voor wie het wil zien zijn de details van Pre-remains veelzeggend. Baby kleding en trouwjurken zijn wit. Dokters in witte jassen gaan de zieken beter maken. Mahatma Gandhi liep in het wit. Tegen wit zal niemand bezwaar maken. De paarden vormen een kruis. De cirkel? De driehoek? Het vierkant? Er is in de Westerse cultuur nauwelijks een vorm die veelzeggender dan het kruis is. Alsof dat nog niet genoeg is, is er dan voor de liefhebbers nog het getal 4. Pre-remains is in uitvoering en omvang letterlijk groot. Maar het is ook veelomvattend en dus groot gedacht. Het verwijst naar een oorsprong, naar iets dat oud maar zeer herkenbaar is. Het verwijst naar een gemis of een bewustzijn dat moet worden gevuld. Mijn favoriete intellectueel uit de vorige eeuw Susan Sontag schrijft in haar essay The Aesthetics of Silence: Every era has to reinvent the project of ‘spirituality’ for itself. (Spirituality = plans, terminologies, ideas of deportment aimed at resolving the painful structural contradictions inherent in the human situation, at the completion of human consciousness, at transcendence.) In the modern era, one of the most active metaphors for the spiritual project is ‘art’. “Spiritualiteit’ , dat is alweer zo’n alles behalve waardenvrij en tamelijk groot begrip. Een uitdrukking als “ the contradictions in the human condition’ gebruik ik met een veel groter gemak. Ik heb naar Pre-remains gekeken als naar een Ontwerp Voor Een Cultus. Ik heb zelf de moed niet voor dit soort van werk, maar ik ben blij dat Marieke Coppens het voor ons doet.