Martin van de Laar (r) en Cees Gunsing. © FotoMeulenhof
20 jaar Cacaofabriek in Helmond: Vrijhaven voor kunst
HELMOND – Jubileum Om het 20-jarig bestaan van De Cacaofabriek te vieren is twee oud-bestuursleden gevraagd nog één keer een expositie te maken. Martin van de Laar en Cees Gunsing over kunst, kunstenaars, hoogte- en dieptepunten.
Rob Schoonen 21-03-19, 10:29


De locatie waar we praten is bijzonder, want het is vrijwel dezelfde plek waar Martin van de Laar jarenlang zijn atelier had. En we zitten ook nog eens aan de houten tafel die voorheen in datzelfde atelier stond. De Helmonder Van de Laar (58) voelt zich thuis in de Cacaofabriek, begon in 1993 en bestierde zo ongeveer het initiatief als coördinator, tot 2013. Ook zijn collega Cees Gunsing (67) uit Den Bosch heeft vele voetstappen liggen in het kunstenaarsinitiatief; hij was er vanaf 2000 negen jaar bestuurslid.
Initiatief
Beiden hebben samen tientallen tentoonstellingen gemaakt in wat toen De Nederlandsche Cacaofabriek heette; het kunstenaarsinitiatief waar tussen 1993 en 2013 werk van meer dan achthonderd kunstenaars werd getoond. Ter gelegenheid van het jubileum is Van de Laar en Gunsing gevraagd nog een keer een expositie samen te stellen. Het resultaat is de presentatie Firma Turner, een zeer persoonlijke tentoonstelling van zo’n 25 kunstenaars. Het werk van de drie overleden kunstenaars Peer Metselaar, Leon Adriaans en Wim van de Voort diende als ijkpunt.
Eerst was er de Stichting Beeldende Kunstenaars Kring Helmond, die zich had gevestigd in de voormalige cacaofabriek op de hoek van de Kanaaldijk en de Engelseweg. Later werd dat de Stichting de Nederlandse Cacaofabriek en die ontpopte zich tot een zeer eigenzinnig initiatief waar naast tentoonstellingen ook discussies, lezingen en muziekavonden werden gehouden. De ruimte groeide uit van 200 tot 1100 vierkante meter, inclusief gastatelier. Kunstenaars uit binnen- en buitenland wisten in de loop der jaren de plek te vinden en loofden de grote zaal met de zo kenmerkende ijzeren pilaren. En wie herinnert zich niet de kelder – waar je steevast je kop stootte tegen het plafond – en waar je je kon verbazen over het ‘mini-vulkaantje’ in de vloer.

Paarden
Maar vooral de presentaties blijven hangen; óók bij Van der Laar, die gevraagd naar het meest memorabele moment onmiddellijk die van Marieke Coppens opdiept: ,,Die had een actie opgezet met vier enorme, Belgische paarden. Die liepen vanuit de Kanaaldijk de grote, verduisterde zaal binnen. Zeer indrukwekkend.” Gunsing roemt het werk van Paul Slee: ,,Die maakte – samen met zijn vader – een zeer bijzondere installatie van afvalhout. Zonder schroef of spijker.”

Gunsing vond zijn jaren bij de Cacaofabriek ‘een flinke klus’. ,,Ja, want ik nam dat serieus, was er flink wat dagen per expositie mee bezig. Ik deed het voor de kunst, niet zozeer voor Helmond. Een vrijhaven voor de kunst mogelijk maken, dat was mijn drijfveer.”

Van der Laar ervoer zijn werk bij de Cacaofabriek ‘als een soort verplichting’: ,,Ik zat hier met mijn atelier al sinds 1984, dus ik was verbonden met deze plek en toen werd ik gevraagd door een aantal collega’s of ik in het bestuur wilde. Daar moest ik wel even over nadenken, want ik wilde eigenlijk nooit bij een clubje horen, maar ik heb het wel gedaan. Ik heb dit wel altijd meer als een initiatief dan als een collectief gezien.”

Ze hebben eigenlijk in die tijd geen tentoonstellingen gemaakt, zegt Van der Laar: ,,Wij boden ruimte aan, en vervolgens kwamen de kunstenaars met een plan.” Gunsing: ,,En wij kozen de kunstenaars niet alleen, er kwamen steeds meer aanvragen binnen. Dat waren er veel op een gegeven moment.” Het gastatelier, vanaf 1998, bleek ook een stimulans: ,,Toen kwamen er ook steeds meer aanvragen uit het buitenland en werd het nog dynamischer.”

Koning
Wat de Cacaofabriek zo bijzonder maakte? ,,Gunsing: ,,In het land der blinden is eenoog koning. Hier mocht worden geëxperimenteerd, hier kon de kunstenaar op z’n bek gaan omdat we ze die vrijheid gaven. Dat maakte het tot een behoorlijk anarchistische plek. Mooi.” Van der Laar: ,,En dat we groeide tot een plek van 1100 vierkante meter. Voor de kunstenaars en de kunst.” Gunsing: ,,Martin was niet te stoppen!”
Waar de heren het meest trots op zijn, terugkijkend? ,,Dat het er wás. En de intensiteit. Zoveel kunstenaars…” Waar Van der Laar het minst trots op is? ,,Ik heb, om dit in stand te houden, toch wel behoorlijk lange weken gemaakt, tot 70 uur. Dan was ik dus niet op mijn atelier en niet thuis. Daarmee ben ik op die vlakken misschien wel tekort geschoten.” Gunsing: ,,De ruzies met andere kunstenaars, heel vervelend.”

Brand
In 2008 verwoestte een brand het grootste deel van de Cacaofabriek, incluis ateliers en expositieruimtes. Felle discussies binnen en buiten de gemeenteraad werden gevoerd en uiteindelijk moest de oude formule plaatsmaken voor een nieuw cultureel centrum voor muziek, film, restaurant, werkplekken en tentoonstellingen. Zonder Van der Laar. Gunsing: ,,De gemeente wilde ons destijds kwijt, wilde deze constructie maken. Die was eigenlijk blij met de brand.” Lachend: ,,Er zijn Helmonders die zeggen dat de brand is aangestoken.” Van der Laar, laconiek: ,,Of het zo is weet ik niet, maar het zou niet de eerste keer zijn.”
Gunsing maakt op dit moment gekleurde tekeningen,te zien op de tentoonstelling. Van der Laar, niet present met werk op de expo: ,,Ik ga het tekenen en schilderen weer oppakken. Denk ik. Deze presentatie zou je daarom kunnen zien als een soort van afscheid.”
‘Firma Turner’, diverse kunstenaars. Opening 23/3, 16 uur. Open: dagelijks 13-17 uur. Tot 3 juni.